سرآغاز
بسم الله الرحمن الرحيم - الحمد لله رب العالمين ، و الصلاة و السلام على الرسول الاعظم ، محمد و آله الطيبين الطاهرين ، حملة الشريعة و قادة البشريه .
قدر را قدر بدانيم
شب قدر، پر ارزش ترين وقت سال است ، سرنوشت آدمى در همين هنگام مشخص مى شود. قرآن در شب قدر نازل شده است ، لذا به بركت نزول قرآن و فرشتگان و روح ⁽¹⁾ در اين شب ، جهت سر و سامان دادن به امور بندگان ، قدر و منزلت خاصى دارد؛ از بهترين شب هاى سال است كه مسلمانان اجتماع و اتحاد و برادرى خود را، به نمايش مى گذارند.
شبى كه هر كس آن را درك كند و احيا بدارد، گناهانش آمرزيده خواهد شد و زندگى تازه اى خواهد يافت .
شبى است پر بركت كه سرنوشت همه موجودات در آن مقدر مى گردد.
استاد محمد رضا حكيمى در مورد اين شب گفتارى ارزنده دارد كه ذيلا به قسمتى از آن اشاره مى شود:
((آن شب كه بايد شكوائيه هجران را در نورديد و به اميد وصل و ديدار بيدار نشست و از جام طهور ((سلام )) تا ((مطلع فجر)) سرمست بود، كدام شب است ؟
آن شب ، كه شاعر حافظ قرآن با الهام گرفتن از قرآن آن را ((شب وصل )) مى نامد و نامه هجران را در آن شب طى شده و پايان يافته مى خواند، كدام شب نورانى و دل افروز است ؟
شبى كه بايد در عاشقى ثابت قدم بود، در طلب كوشيد و بيدار ماند و ديدار جست و احيا گرفت و به نيايش پرداخت و كار خير كرد و صالحات به جا آورد و به نيازمندان رسيد و دانايى طلبيد و مذاكره علم كرد؛ شبى كه در آن ، كارى بى اجر نخواهد ماند.
شبى كه بايد به ياد روى آن محبوب عزيز، آن يار آواره از ديار و پنهان رخسار، با دردمندى هاى عاشقانه ناليد و ديدار روى او را از خداى طلبيد...

حافظ در اين غزل به ويژه با تضمين كلمات قرآنى (سوره قدر) همه و همه به اين معانى اشاره دارد: ((شب قدر)) و رابطه آن با امام و غيبت ، ثابت قدم بودن در عاشقى ، اگر چه مشكلات در كار باشد آرزوى ظهور و دميدن صبح وصال به اميد رهايى از شب تاريك هجران و سرانجام شكوه از طولانى بودن دوران فراق ....
آرى ، حافظ از دورى و مهجورى يار مى نالد، اما با نظر به حقيقت امر مى خواهد تا همگان در راه عشق و عاشقى ، ثابت قدم باشند.⁽⁴⁾
شب قدر، شب جدايى اولياء الله و اولياى شيطان است .
شب قدر، شب دعا و ندبه و شب نزول رحمت عام و كرم خداوندى است ؛ شب آشتى بنده با خداوند و توبه و انابه و زدودن تيرگى هاى گناه از دل و شب خودسازى و نزديك شدن به پروردگار است ، زيرا كه اوست : ((قابل التوبات )) و ((مجيب الدعوات )) و ((ستار العيوب )) و ((غافر الخطيئات )).
عزت و احترام اين شب تا بدان حد است كه قرآن درباره آن مى گويد: ليلة القدر خير من اءلف شهر⁽⁵⁾ شبى است كه انجام اعمال عبادى در آن با عبادت هزار ماه برابر است .⁽⁶⁾
شبى كه هر لحظه آن تا سپيده دم تواءم با درود فرشتگان ، سلام و سلامتى و رحمت و نيكى و ايمنى و فرخندگى است .
اين شب ، شياطين در بند اسارتند و زمينه براى انجام دادن كارهاى خداپسند و مفيد به حال فرد و جامعه مهياتر است ؛ مؤ منان در آن شب از وسوسه ها و كيد شياطين در امان خواهند بود.
اين شب ، شب معين كردن روزى افراد است و بندگان به اندازه تلاش و جهدى كه در عبادت داشته اند، پاداشى دريافت كرده و سهم مى برند.
صاحب تفسير كشف الاسرار مى گويد: اندر اين شب ، خطاب مى آيد كه ((ليقم القانتون ، اين المستغفرون ؟)) كجايند جوانمردان شب خيزان كه در آرزوى ديدار با بى خوابى ، بى آرام بوده اند و در راه عشق شربت بلا نوشيده اند تا ما خستگى ايشان را مرهم نهيم و اندرين شب قدر ايشان را با قدر و منزلت باز گردانيم كه امشب ، شب نوازش بندگان است و وقت توبه عاصيان ...))⁽⁷⁾
شب يادآورى نعمت هاى مادى و معنوى الهى است (نعمت ايمان و اسلام ، نعمت رهبرى و ولايت فقيه ، نعمت سلامتى و عافيت ، نعمت فكر و انديشه و...)
((شب وصال نبى ختمى و ليله وصول عاشق حقيقى به محبوب خود.))⁽⁸⁾
شبى كه به قول شاعر:

شب عروج انسان است ، از خاك به افلاك ؛ اين شب باعظمت در رمضان واقع است كه ماه خدا و با فضيلت ترين ماه هاست و روزهايش بهترين روزها و ساعاتش بهترين ساعات است .⁽¹⁰⁾
شب بيدار ماندن و بيدار كردن ، آگاه شدن از مكتب و دسيسه هاى دشمن ، تذكر دادن و يادآورى .

شب قدر

آرى ليلة القدر شبى است كه بيداردلان شب زنده دار طاعتى افزون تر و نيايشى عاشقانه تر دارند.
شبى كه انسان هاى مومن ، آن را با اعمالى چون : ياد خدا، مناجات و دعا، تلاوت قرآن ، نماز شب ، گريستن بر خطاها، مطالعه و تحقيق و... زنده نگه مى دارند.
در شب ها و سحرهاى اين ماه نورانى ، لحظه هاى تابندگى خاصى دارند؛ زبان ها عطر ذكر دارند و بوى خدا مى دهند؛ دست ها بوى تسبيح دارد و استغفار و ((مصحف )).⁽¹²⁾
در اين شب هاى نورانى قلوب مستعد نورباران مى گردند و انسان به سر حد كمال خود مى رسد و هستى به ثمر مى نشيند و به همين علت پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم )، همواره اصحاب و يارانش را به درك و بهره بردارى كامل از فيوضات اين شب تشويق و ترغيب مى كرده است .
شبى كه امام زين العابدين و فخر الساجدين (عليه السلام ) در دعاى شريف ابوحمزه ثمالى تقاضاى درك آن و توفيق عبادت در آن را از خداى خويش ‍ خواستار شده است و خواست مومنان نيز در ادعيه روزانه ماه رمضان همين است .⁽¹³⁾
شبى كه پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) رختخواب را جمع مى كرد، خود را براى عبادت بيشتر مهيا مى نمود⁽¹⁴⁾ و در مسجد به اعتكاف مى پرداخت .
حضرت فاطمه عليها السلام نيز نمى گذاشت فرزندانش در اين شب با شرافت بخوابند؛ هر وقت خواب بر يكى از آنها غلبه مى كرد، مقدارى آب به صورت او مى پاشيد.⁽¹⁵⁾
شبى كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) درباره اش ‍ مى فرمود:
ان الشيطان لا يخرج فى هذه الليله حتى يضى ء فجرها و لا يستطيع فيها ان ينال احدا بخبل اءو داء او ضرب من ضروب الفساد و لا ينفذ فيها سحر ساحر.⁽¹⁶⁾
شيطان در اين شب بيرون نيايد تا آن كه صبح طلوع كند و قدرت آسيب رساندن به كسى را ندارد و سحر هيچ ساحرى در اين شب اثر نكند.
شبى كه برات آزادى از آتش جهنم و خوش بختى و سعادت دو جهان ، نصيب مومنان و زنده دلان مى گردد.
شبى كه ليله البراتش گويند و در مورد كثرت فيضش ، لسان الغيب (خواجه حافظ) چنين سروده است :

شبى كه عالم بزرگ شيعه ، مرحوم آية الله حاج محمد ابراهيم كلباسى - صاحب كتاب اشارات الاصول - براى به دست آوردن فيض و فضيلت آن ، يك سال ، شب تا صبح به عبادت پرداخت .⁽¹⁸⁾
شبى كه خداوند آن را از ميان شب ها برگزيده است ، همان طور كه از بين موجودات ، انسان و از جمع پيامبران ، محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و از بين بردن مكاتب ، اسلام و از بين خانه هاى روى زمين ، كعبه و از بين سنگها، حجر الاسود و از بين كتب آسمانى ، قرآن و از ميان راه ها، صراط مستقيم ، و از ميان سوره هاى قرآنى ، يس و از ميان روزهاى هفته ، جمعه و از ميان ماه ها، رمضان را انتخاب كرده ⁽¹⁹⁾ و از جمع بنى هاشم ، نيز هفت نفر را برگزيده است .
شبى كه به گفته آن دانشمند اسلامى : ((نسيم روح افزاى رحمت پروردگار، همراه با صفير جان بخش پرواز فرشتگان ، ارواح خفتگان جهان ماديت را بيدار مى كند و دلهاى پژمرده اسيران بند هوس را نور و صفا مى بخشد و در كالبد قربانيان ديو نفس ، روح تازه اى مى دمد.
بنده خطاكار شرمنده گرفتار، با عنايت آفريدگار از خواب غفلت بيدار مى شود و با زبان حال ، پيشانى بر آستان ايزد متعال نهاده و مى گويد:

شبى كه مومنان عاشق براى وصول به معرفت آن از ابتداى ماه رمضان تا شب بيست و سوم سوره ((الدخان )) و يا صد مرتبه سوره ((قدر)) را مى خوانند و چون شب بيست و سوم فرا رسد، دل را محكم مى دارند و گوش هاى خود را براى شنيدن رازها مى گشايند؛⁽²⁰⁾ از اين رو شب قدر از جمله ((ليالى عشر)) كه خداوند در قرآن به آن سوگند خورده ، شناخته شده است .
شبى كه ملائك مهمان اهل زمينند.
شب با عظمتى كه درك كُنه و حقيقت آن براى انسان هاى عادى ، غير ممكن است : (و ما اءدراك ما ليلة القدر.)
اين شب ، مهلتى براى همه كسانى است كه در عمر تاريك و ننگين خود به بيراهه رفته اند تا لحظه اى به خود آيند و انديشه كنند كه : ((چيستند))، ((كيستند)) و ((از كجا آمده اند و به كجا مى روند)) و تا فرصت باقى است به جبران گذشته ها بپردازند و با توبه و استغفار خود را از سقوط حتمى ، برهانند و زندگى آينده خويش را با الگوى ((قرآن و عترت )) شكل دهند.
شبى كه انسان فرصتى دوباره مى يابد تا با ((مطالعه و تحقيق ))، ((بحث و گفت و گو)) و ((غور در قرآن و سنت )) شيرينى معرفت خداوندى را درك كند و با تقويت درجات ايمان و يقين ، در جهت سير الى الله و عروج به عالم بالا حركت كند.
شبى كه موسم ناله و نجوا، خضوع و خشوع و تحليل و تسبيح است .
شب انسان كامل است و شب كمال انسان .
اين شب ، شام تعظيم است ، بندگان شايسته خدا در اين لحظه هاى نورانى به عظمت و بزرگى مى رسند.
كثرت نام ليلة القدر دليل بر عظمت آن است و اين همه صفات والا كافى است كه مسلمانان ((شب قدر)) را بزرگ شمارند و هر يك به اندازه ايمان و انديشه خود از آن بهره جويند، ولى متاسفانه افراد بسيار از ارزش آن غفلت مى ورزند و از اين فرصت طلايى و استثنايى استفاده نمى كنند و از بركات آسمانى و خيرات فراوان و فيوضات سرشارش بى بهره مى مانند؛ آنان در دام ابليس اسير گشته و در حجاب هاى ظلمانى گرفتار آمده اند، از اين رو قدر و منزلت اين شبها را فراموش كرده ، زيباترين نعمت هاى خداوندى را از دست مى دهند؛ ولى مومنان وارسته از قيود مادى و حجب ظلمانى كه در عطش قرب الى الله مى سوزند، مامورند تا اين شب عزيز را فراموش نكنند و در بزرگداشت آن ، بكوشند و آن را قدر بدانند، زيرا اين لحظه هاى طلايى هميشه نصب آدمى نمى شود.
خوشا به حال كسى كه در اين شب به انجام اعمال مخصوص توفيق يابد و اين فرصت هاى گران بها و لحظه هاى گرانقدر را مغتنم شمارد و از سفره گسترده ضيافت الهى بهره مند شود!
آفرين بر كسى كه اهميت ((شب قدر)) را در يابد و در اين شب ارتباط خود را با قرآن و على (عليه السلام )، اين دو سرمايه نفيس و يادگاران جاودانه نبوى ، محكم كند و براى هميشه از آن دو جدا نگردد.
پيشتازان اين ميدان
تا آنجا كه از كتاب هاى تراجم و فهرست ها به دست مى آيد، درباره ((ليلة القدر)) كتاب ها و رساله هاى مستقلى نوشته اند، از جمله : تعيين ليلة القدر، مولى اسماعيل خواجويى ، كه در جلد اول مجموعه رويت هلال چاپ شده است .
شب قدر، سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى .⁽²¹⁾
شب قدر، شهيد شيخ على اكبر اژه اى .
تفسير سوره القدر، محمد محيى الدين گلشن نما فتح الله (دار الكتب ) قاهره .⁽²²⁾
ليلة القدر، حاج آقا مجتبى عراقى .
ليلة القدر، فرح قطيفى .⁽²³⁾
حول ليلة القدر، على كريمى جهرمى (دست نوشت ).
درباره خصوصيات ((شب قدر))، سخنانى بر زبان مردم رانده مى شود كه هرگز با مقام ارجمند و روحانى اين شب رابطه اى ندارد؛⁽²⁴⁾ اين سخنان حتى در نزد علما نيز به قدرى رواج يافته است ، كه در بعضى از نوشته ها يا گفتارهايشان چيزهايى ديده يا شنيده مى شود، كه مردم را از جنبه روحى شب قدر باز داشته و آنها را به ظواهر مادى سرگرم مى نمايد و طبيعى است كه با وجود سرگرمى هايى كه نه به كار روح مى خورد و نه دل را بيدار، انسان را در حجاب هايى ظلمانى ، گرفتار مى سازد.
توجه به اين سخنان رايج درباره شب قدر باعث شد در حدستطاعت و توفيق ، رساله اى مستقل در اين خصوص تهيه كنم و در دسترس خوانندگان عزيز قرار دهم .
اميد است كه اين جزوه ، در روشن ساختن شرافت و اعمال اين شب تاريخى و بزرگ مؤ ثر و مفيد واقع شود و اثرى سازنده در افكار مطالعه كنندگان عزيز به جا گذارد و مورد پسند ارباب فضل و دانش قرار گيرد. از خداوند متعال مى خواهيم كه در هر حال ما را به راه راست بدارد و لحظه اى ما را به خود وانگذارد. ربنا تقبل منا، انك اءنت السميع العليم .

قم - حوزه علميه
ناصر باقرى بيدهندى
15 محرم 1411 ه .ق
16 مرداد 1369 ه .ش